Τι είναι η απο-ανάπτυξη?

«Η οικολογία είναι ανατρεπτική επειδή θέτει υπό ερώτηση το καπιταλιστικό φαντασιακό το οποίο εξουσιάζει τον πλανήτη. Απορρίπτει το κεντρικό του κίνητρο, σύμφωνα με το οποίο η μοίρα μας είναι να αυξάνουμε ασταμάτητα την παραγωγή και την κατανάλωση. Δείχνει τον καταστροφικό αντίκτυπο της καπιταλιστικής λογικής πάνω στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωη των ανθρώπινων όντων.»  Κορνήλιος Καστοριάδης

Η αποτυχία της ανάπτυξης στο Νότο και η απώλεια των σημάνσεων στο Βορρά οδήγησε οδήγησε πολλούς στοχαστές να θέσουν ξανά υπό ερώτηση την κοινωνία της κατανάλωσης και τις φαντασιακές της βάσεις, την πρόοδο, την επιστήμη και την τεχνική. Η συνειδητοποίηση της περιβαλλοντικής  κρίσης στην οποία παρευρισκόμαστε προσφέρει συγχρόνως μια καινούρια διάσταση. Έτσι, η ιδέα της απο-ανάπτυξης έχει μια διπλή αλληλουχία. Από τη μια μεριά σχηματίστηκε μέσα από τη συνειδητοποίηση της οικολογικής κρίσης και από την άλλη μεριά μέσα από την πορεία της κριτικής της τεχνικής και της ανάπτυξης.

Όσοι σχολιαστές και κριτικοί είναι λίγο πολύ κακοπροαίρετοι μιλούν για την παλαιότητα της «έννοιας», έτσι ώστε να ξεφορτωθούν πιο εύκολα την ανατρεπτική διάσταση των προτάσεων τις οποίες προβάλλουν οι τωρινοί «αμφισβητίες της μεγέθυνσης». Πρόκειται για σύγχυση ανάμεσα στην ύφεση και στην απο-ανάπτυξη. Πράγματι, για εμάς δεν πρόκειται ούτε για τη στάσιμη κατάσταση των παλιών κλασικών ούτε για μια μορφή παλινδρόμησης, ύφεσης ή «αρνητικής μεγέθυνσης» ούτε ακόμη για τη μηδενική μεγεθυνση – παρόλο που μέσα σε όλα αυτά βρίσκεται ένα μέρος της προβληματικής. Το σύνθημα της απο-ανάπτυξης έχει ως αντικείμενο να δηλώσει έντονα την εγκατάλειψη του αντικειμενικού σκοπού της μεγέθυνσης για τη μεγέθυνση, σκοπού του οποίου κινητήρας είναια ποκλειστικά η αναζήτηση κέρδους από τους κατόχους του κεφαλαίου, με καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον.

Η κοινωνία μας συνέδεσε τη μοίρα της με μια οργάνωση θεμελιωμένη στην απεριόριστη συσσώρευση. το σύστημα αυτό είναι καταδικασμένο στη μεγέθυνση. Μόλις η μεγέθυνση επιβραδύνεται ή σταματά, έχουμε κρίση. Αποικισμένη από τη χρηματοοικονομική λογική, η οικονομία μοιάζει με γίγαντα με ασταθή ισορροπία, που δεν κρατιέται όρθιος παρά χάρη σε ένα συνεχές τρέξιμο, συντρίβοντας τα πάντα στο πέρασμά του. «Η μόνη λύση για ένα γκρουπ όπως το δικόμας», δηλώνουν οι υπεύθυνοι της εταιρείας Procter and Gamble, «είναι να λανσάρουμε κάθε χρόνο καινούρια προϊόντα.» Οι κυβερνήσεις και τα κράτη χρειάζονται κι αυτά τη μεγέθυνση για να πραγματοποιούν τον τετραγωνισμό του φορολογικού κύκλου: δηλαδή για να καλύπτουν τα αναγκαία έξοδα χωρίς να αυξάνουν τους αντιδημοφιλείς φόρους. Σε ό,τι αοφρά την απασχόληση, είναι πλεόν γνωστό ότι χρειαζεται μια ετήσια μεγέθυνση πάνω από 2% έτσι ώστε να υπάρξει όχι μια αύξηση αλλά μια ελάττωση της ανεργίας.

Εδώ συναντάμε το οικολογικό παράδοξο της μεγέθυνσης. Η ιδεοληψία του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος συντελεί στο να υπολογίζουμε ως θετικές κάθε παραγωγή και κάθε δαπάνη, ακόμη και εκείνες που είναι βλαβερές και εκείνες που είναι αναγκαίες για να εξουδετερώσουν τα αρνητικά αποτελέσματα των πρώτων. «Θεωρούμε κάθε αμειβόμενη δραστηριότητα», σημειώνει ο Ζακ Ελλύλ, «ως προστιθέμενη αξία, γενεσιουργό ευημερίας, ενώ η επένδυση στη βιομηχανία της αντιρρύπανσης δεν αυξάνει καθόλου την ευημερία, στην καλύτερη περίπτωση μας επιτρέπει να τη διατηρήσουμε.

Και πώς ονομάζουμε το καθαρό νερό, τον καθαρό αέρα, ένα περιβάλλον χωρίς κινδύνους – δεν είναι αυτά μια μορφή πλούτου? Γιατί όλα αυτά θα γίνονταν πλούτος μόνο εάν ένα ον τοποθετούσε μια περίφραξη γύρω τους και τα ανακήρυσσε ιδιωτική περιουσία?

Απόσπασμα από το βιβλίο «Το στοίχημα της απο-ανάπτυξης», του Σερζ Λατούς